Page 12 - ChemLife Sayı 21
P. 12
çok değerli olabilir. sayısı da dikkate alındığında CRISPR kümelerinde bulunan kullanılabilmesi. 2012
bu tekniği gerçekten tekrarların arasında kalan yılında Jennifer Doudna
TÜRKIYE’DE DURUM öğrenmek isteyen Türk bilim DNA dizileri, o canlıyı öncülüğündeki ekip,
NEDIR? insanlarına yine rehberliği enfekte eden bazı virüslerin bakterilerde bulunan ve
Üsküdar üniversitesi olarak DNA’sının bir kısmı ile Tip-2 olarak adlandırılan
Üsküdar Üniversitesi’nde yapmaya devam edeceklerini birbir aynıydı. Ayrıca bir CRISPR sistemini kullanarak
düzenlenen CRISPR-Cas9’a ifade etti. (Kaynak;Üsküdar virüs DNA’sı ile aynı diziye herhangi bir canlının DNA’sını
ABD’den yeşil ışık! Haber Ajansı (ÜHA) ) sahip olmak, o virüse kolaylıkla kesebilecek
karşı bir direnç veriyordu. ve düzenleyebilecek bir
Amerika Birleşik Devletler ODTÜ’DEN BIR GENÇ İşte bu noktada, CRISPR yöntem geliştirdiler. Aslında
Ulusal Sağlık Enstitüsü BILIM INSANI GÖZÜ ILE sisteminin bir savunma yöntemin mantığı oldukça
danışmanlık komitesi gönüllü CRISPR görevi görebileceği hipotezi basit. CRISPR sisteminin
hastaların T hücreleri ortaya atıldı. Günümüzde özelliği belirli bir DNA dizisi
ile kanser terapilerini ODTÜ Moleküler Biyoloji bu hipotez oldukça geniş bir üzerinde çalışmasıdır. Bu
arttırmak üzerine kurulu ve Genetik Bölümü deneysel veri ile desteklendi da demektir ki herhangi bir
CRISPR-Cas9 tekniğini mezunu Onur Özer, ve CRISPR/Cas sisteminin DNA’yı yüksek hassaslıkta
kullanma teklifini onayladı. CRISPR’ın sunduğu büyük moleküler detayları yavaş ve doğrulukta kesebilmemiz
Türkiye’de ilk CRISPR- potansiyelden, bu sistemin yavaş açığa çıkarıldı. için bize gereken tek şey o
Cas9 uygulamalı çalıştayı neden ilgi çektiğine ve DNA’nın dizisi, yani bazların
Temmuz 2016’da düzenleyen sisteme dair oluşan kaygılara… KISACA SISTEMIN sıralanışı ve hücre içinde
Üsküdar Üniversitesi, Merak edilen birçok soruya IŞLEYIŞINI ÖZETLEYEBILIR RNP oluşturabilecek, aktif bir
BİLİMSEL
çalıştayın ikincisini Eylül yanıt verdi. MISINIZ? Cas9 proteini. DNA’nın baz
ayında düzenledi. Üsküdar dizisine karşılık gelen bir RNA
üniversitesi böylece Türk CRISPR (CLUSTERED Bir virüsün hücreyi enfekte oluşturuyoruz, bu RNA’yı
bilim dünyasına yöntemi REGULARLY INTERSPACED etmesi ve DNA’sını hücrenin Cas9 proteini ile birleştirerek
uygulamalı öğretmeyi PALINDROMIC REPEATS) içine bırakması ile hücrenin RNP kompleksi oluşturuyoruz
hedefliyor. NEDIR? savunma sistemleri devreye ve hücrenin içine salıyoruz.
girer. Cas1 ve Cas2 Bundan sonra tek yapmamız
Üsküdar Üniversitesi, Türk Bu sistemin Türkçede proteinleri virüsün DNA’sına gereken oluşturduğumuz RNP
bilim insanlarına CRISPR- genelgeçer bir karşılığı yapışarak ondan yaklaşık 30 kompleksinin gidip DNA’yı
Cas9 yöntemini ülkemizde yok. Şimdilik ben “düzenli baz-çifti uzunluğunda bir bizim belirlediğimiz yerden
bir ilke imza atarak aralıklarla bölünmüş kısmı keser. Kesilen bu 30 kesmesini beklemek.
düzenlediği uygulamalı palindromik tekrar kümeleri” baz-çifti uzunluğundaki DNA
12
12
çalıştayda anlatmasının şeklinde çevirmeyi uygun parçası tekrar kümelerinin BU GEN DÜZENLEME
ardından ABD’den yönteme buluyorum. Buradaki tekrar bulunduğu bölgeye getirilir YÖNTEMLERININ ORTAYA
ilişkin bir gelişme yaşandı. kümelerinden kastedilen, ve tekrarların arasına ÇIKIŞI YENI OLMASA
Birleşik Devletlerden ilk DNA’da yaklaşık 35 baz çifti yerleştirilir. Ardından bu yeni GEREK… CRISPR’IN BU
CRISPR deneyine yeşil ışık uzunluğunda bir dizinin belirli DNA parçası RNA’ya çevrilir KADAR ILGI ÇEKMESININ
geldi. Tekniğin insanlarda aralıklarla 4-5 sefer tekrar ve çeşitli Cas proteinlerine SEBEBI NE?
ilk kez denenmesi 2017 yılı etmesidir. Bu tekrar kümeleri bağlanarak ribonükleoprotein
başlarında olması bekleniyor. ilk olarak 1987 yılında (RNP) kompleksi denilen Şu ana kadar bilinen
kimya teknolojileri gazetesi I I www.chemlife.com.tr
kimya teknolojileri gazetesi I I www.chemlife.com.tr
meşhur E.coli bakterisinde bir molekül oluştururlar. yöntemlerden çok daha ucuz,
CRISPR/Cas9 sisteminin Türk bulundu. Ancak o zamanki Hücrenin tekrar aynı virüs hızlı ve kolay uygulanabilir
bilim dünyasına uygulamalı bilgi birikimi ile bu sistemi tarafından saldırıya uğraması olması. Üstelik en az diğerleri
olarak öğretilmesini sağlayan yorumlayabilmek mümkün durumunda RNP kompleksi, kadar da etkili. CRISPR ile
üniversitenin Üsküdar değildi. 1990’larda genom virüsün DNA’sı ile aynı diziye bilim insanları şimdiye kadar
üniversitesi olduğunu belirten dizileme teknolojilerinin sahip olduğu için virüsü insan embriyoları dahil birçok
Rektör Yardımcısı Prof. Dr. gelişmesi ile bahsi geçen tanır ve çeşitli reaksiyonları canlının DNA’sını değiştirmeyi
Muhsin Konuk, Üsküdar tekrarların başka birçok tetikleyerek virüs DNA’sının başardı. Üstelik yaklaşık 50
üniversitesi bu teknolojinin bakteri ve arkede ortaya parçalanmasını sağlar.CRISPR Lira’lık bir masrafla! 2013
2017 yılında ABD’de klinikte çıkması bilim insanlarını bu yalnızca bu bağışıklık özelliği yılında Science dergisi CRISPR
uygulamaya konulacağının konuda çalışmaya yönlendirdi. sebebiyle bile heyecan verici gen düzenleme tekniğini yılın
bilinciyle bu teknolojiyi 2002 yılında Hollanda’lı bir sistemken bilim insanları en önemli bilimsel ilerlemeleri
de Türk bilim dünyasına bilim insanları terminolojiyi CRISPR’ın gen anlatımını arasında sayarken farklı
öğretmenin gururunu oturtmak adına CRISPR ismini düzenlemek, bakterilerinin mecralarda bir çok bilim
taşıdığını kaydetti. önerdiler. Bununla birlikte birbirleri ile iletişimini insanı yöntemin yarattığı
sürekli bu tekrarlarla birlikte sağlamak vs gibi birçok farklı devrim niteliğindeki etkiyi dile
İlk uygulamalı çalıştaya bulunan genlere de “CRISPR işlevi de gerçekleştirdiğini getiriyor. Fakat CRISPR’ın
Türkiye’nin değişik ile ilişkili genler” anlamına düşünüyorlar. Bizim sunduğu büyük potansiyele
yerlerinden çok sayıda bilim gelen Cas genleri adı verildi. hayatımızı daha derinden rağmen her gün daha da artan
insanın katıldığını, bilim 2005 yılı ise tabiri caizse ipin etkileyen ve CRISPR’ın bu sayıda bilim insanı teknik ve
insanlarının geri dönüşlerinin ucunun koptuğu yıl oldu. 3 kadar popüler olmasını etik sorunlara dikkat çekiyor.
de mükemmel olduğunu farklı araştırma ekibi oldukça sağlayan ise sistemin DNA California Üniversitesi’nden
belirten Konuk, başvuranların ilginç bir durum gözlemişti. dizisinin değiştirilmesinde Bo Huang’ın uyardığı gibi “İşe